नेपालमा साढे तीन करोडको आसपासको जनसंख्या रहेको देशमा करिब साठी लाखभन्दा बढी युवा रोजगारी, शिक्षा र अन्य विभिन्न कारणले विदेश पलायन गर्दैछन्। पछिल्लो समयमा, खासगरी युवा वर्गको विदेश जाने लहर चुलिएको छ। यो तथ्य, जसमा बढी परिवारको आर्थिक आवश्यकता र रेमिट्यान्सको योगदानले महत्त्वपूर्ण स्थान लिएको छ, अझै बढिरहेको छ । धेरै जसो युवाहरू आफैंको भविष्य र आफ्ना परिवारको जीवनस्तर सुधार गर्न विदेश जान बाध्य छन् ।
तर, विदेशको जीवन र वहाँका परिस्थितिहरू भने त्यति सरल र सुखद छैनन्। विदेश गएका युवाहरूको संघर्ष र अनुभव विभिन्न हदसम्म फरक छन् । यहाँ हामीले खासगरी युरोप, अमेरिका, क्यानडा, अष्ट्रेलिया र युके जस्ता मुलुकमा जाने नेपाली युवाहरूका समस्याहरू र चुनौतीहरूको बिषयमा चर्चा गर्नेछौं ।
नेपालमा अहिलेको युवा पलायनको प्रमुख कारण भनेको आर्थिक अभाव र भविष्यको अनिश्चितता हो। देशमा बढ्दो बेरोजगारी, शिक्षा र स्वास्थ्य सेवाको न्यूनतम स्तर र युवा वर्गका लागि अपर्याप्त अवसरहरूको कारण धेरैजसो नेपाली युवा विदेश जान खोज्छन्। सरकारको नीति र योजनामा रहेको अपूर्णता र तिनको वास्तविकता भन्दा भिन्नता पनि यस्ता पलायनको प्रमुख कारण हो ।
नेपालका अधिकांश युवाहरूले घरको आर्थिक अवस्था सुधार्ने उद्देश्यले विदेश जान थालेका छन्। रेमिट्यान्स, अर्थात् विदेशबाट पठाइने पैसा, नेपालको अर्थतन्त्रमा महत्त्वपूर्ण भूमिका खेल्छ। नेपालको कुल घरेलु उत्पादनको ३३.२५ प्रतिशत रेमिट्यान्सको माध्यमबाट प्राप्त हुन्छ ।
तर, यो महत्त्वपूर्ण योगदान दिने युवाहरूको आफ्नै जीवनमा भने असुरक्षा र समस्याहरू थपिएको छ। नेपाली युवाहरू विदेश जाँदा सँगै आफ्नो घर परिवार र देशको भविष्यको सपना बोकेर जान्छन्, तर त्यसको व्यावहारिकतामा अनेकौं समस्या आउने गर्दछ। कामको अपूर्वता, कमजोर श्रम बजार, कम आम्दानी र मानसिक दबाब जस्ता समस्याहरूले यो जीवनलाई निकै कष्टप्रद र संघर्षमय बनाइदिन्छ।
नेपालका युवाहरूको लागि युरोप एक ठूलो आकर्षणको केन्द्र बनिसकेको छ। युरोप पुगेपछि राम्रो जीवन यापन गर्ने सपना र नेपालको विकासमा योगदान गर्ने चाहना प्रायः सबैको मनमा हुन्छ। युरोपका विभिन्न देशहरूमा काम र अध्ययनका लागि जाने बिद्यार्थीहरूको संख्या हरेक वर्ष बढ्दै गएको छ। यद्यपि, युरोप पुगेपछि जीवनको वास्तविकता र त्यहाँको जीवनयापनको चुनौती युवाहरूका लागि अपेक्षितभन्दा फरक हुन्छ।
अहिलेको युरोपमा शिक्षाको लागि भिषा प्राप्त गर्न भने सजिलो छ, र विभिन्न युनिभर्सिटीहरूले बिद्यार्थीहरूको आगमन अनुमतिमा सहयोग गर्छन्। तर, युरोपमा पुगेर कस्तो जीवन यापन गर्ने, त्यहाँको आर्थिक दबाब र सामाजिक असुरक्षा जस्ता कुराले युवाहरूलाई निराश पार्दछ। विशेषगरी, युके जस्ता मुलुकहरूमा बिद्यार्थीहरूको लागि काम पाउनको संघर्ष अत्यधिक छ। त्यहाँका महँगो भाडा, खाना र यातायात खर्चले गर्दा बिद्यार्थीहरूको जीवन अत्यन्तै कठिन बनिदिन्छ ।
युरोपमा गएर पढाइ र काम गर्ने आशामा पुगेका बिद्यार्थीहरूको लागि कामको अनुमति पाउन र त्यसबाट आफ्नो जीवन यापन गर्ने चुनौतीहरूसँग जुध्नुपर्छ। यस्ता बिद्यार्थीहरू प्रायः काम गर्न नपाएर आर्थिक संकटमा फस्छन् र घरबाट पैसा पठाउनुपर्ने बाध्यता उनीहरूको मानसिक स्वास्थ्यमा प्रतिकूल असर पुर्याउँछ ।
युरोप वा अन्य विकसित मुलुकहरूमा जानका लागि, अधिकांश नेपाली युवाहरूले ठूलो रकम खर्च गर्छन्। उदाहरणको लागि, युकेमा ४ वर्षको बैचलर डिग्रीको लागि करिब ६० हजार पाउन्ड खर्च गर्नुपर्ने हुन्छ। यद्यपि, युरोपमा पुगेर कमाउने कामका अवसर सीमित छन्। विशेष गरी, बिद्यार्थीको काम अनुमतिमा जाने युवाहरूको लागि काम पाउन र जीविका चलाउन कठिन हुन्छ ।
त्यसपछि, त्यहाँको महँगो भाडा, यातायात र खाना खर्चले गर्दा अधिकांश युवाहरूलाई मानसिक दबाब र नैराश्यतामा पुर्याउँछ। यस्तो स्थितिमा, केही युवाहरू लिभिङ्ग टुगेदरको बाटो अपनाउँछन्। सँगै बस्न र आर्थिक रूपमा सहारा लिनको लागि यस्तो स्थिति उत्पन्न हुन्छ। यो केवल व्यक्तिगत असंतोषको संकेत मात्र होइन, यसको दीर्घकालीन प्रभाव युवाको मानसिक स्वास्थ्यमा गम्भीर असर पुर्याउन सक्छ ।
युरोपमा मानसिक दबाब र असहज जीवनशैलीका कारण अनेकौं आत्महत्या र मानसिक विकृति का घटनाहरू बढिरहेका छन्। अझ बढि कुरा, परिवारबाट टाढा बस्नु, व्यक्तिगत जीवनमा कठिनाइ हुनु र अप्ठेरो परिस्थितिहरूले युवाहरूलाई निराश तुल्याउँछ र जीवनको उद्देश्य गुमाउन मद्दत गर्दछ ।
युरोपमा रहेका नेपाली युवाहरूका लागि सामाजिक र सांस्कृतिक चुनौतीहरू पनि छन्। त्यहाँको भिन्न सामाजिक परिवेश, असमानता र बहुसांस्कृतिक समाजमा अड्किनु र मेलमिलापमा समस्या आउनु सामान्य कुरा बनिसकेको छ। युरोपमा असामाजिक र अस्वस्थ जीवनशैलीको कारण, नेपाली युवाहरूको परम्परा र संस्कृतिको दुरुपयोग वा विसंगति हुन्छ ।
समाजिक सम्पर्क र मित्रता बनाउनको लागि उनीहरूलाई अतिरिक्त प्रयास गर्नुपर्ने हुन्छ र यो असुविधाजनक र असहज हुन सक्छ। अझ, त्यहाँका युवा समाजका संघर्ष र भेदभावमा पनि संलग्न हुन थाल्छन्, जसले गर्दा उनीहरूको सामाजिक भलाइ र मानसिक शान्ति प्रभावित हुन सक्छ ।
नेपाल सरकारले युवाहरूको समस्यामा उचित कदम चाल्न सकेको छैन। पलायनको कारण नेपालका युवा शारीरिक र मानसिक दृषटिकोनबाट कठिन समस्यामा परेका छन्, र सरकारले यस मुद्दामा अझै प्रत्यक्ष कदम उठाउन सकेको छैन। सरकारले युवाहरूको पलायनलाई नियन्त्रण गर्न र उनीहरूको समस्यालाई समाधान गर्न कुनै ठोस नीति बनाई सकेको छैन ।
नेपालका राजनीतिक दलहरूले विदेशमा रहेका युवाहरूका समस्याहरूलाई अत्यधिक गंभीरतामा लिनुपर्ने आवश्यक छ। सरकारका सबै प्रयास र कार्ययोजनामा रहेका विफलताले नेपालको विकास र भविष्यलाई थप अनिश्चित बनाएको छ। रेमिट्यान्सको महत्व र योगदानलाई सरकारले प्रोत्साहित गरे पनि, यी युवाहरूको व्यक्तिगत जीवनको समस्यामा ध्यान नदिइकन त्यहाँका समस्याहरू समाधान गर्न असम्भव छ ।
नेपाल सरकारले वैदेशिक नीति, कानूनी संरचना र युवाहरूको सुरक्षा र कल्याणको पक्षमा ध्यान दिनुपर्ने आवश्यकता छ। विदेश जान चाहने युवाहरूका लागि कुटनीतिक र कानूनी सहयोग सुनिश्चित गर्नु अत्यन्त महत्वपूर्ण छ।
नेपालका युवाहरूको पलायनले देशको सामाजिक र आर्थिक संरचनामा गहिरो प्रभाव पारिरहेको छ। युरोप लगायतका मुलुकहरूमा जाने युवाहरूले आफ्नो जीवनका लागि असंख्य संघर्ष र समस्याहरू झेलिरहेका छन्। रेमिट्यान्सले नेपालको अर्थतन्त्रमा ठूलो भूमिका खेलेको छ, तर यी युवाहरूको व्यक्तिगत जीवन र मानसिक स्वास्थ्यको अवस्था नेपाल सरकार र अन्य निकायहरूले अझै जाँच्नुपर्ने आवश्यकता छ।
नेपाल सरकारले युवाका समस्याहरूको समाधानका लागि कदम चाल्नुपर्ने छ, जसले उनीहरूलाई केवल विदेश जानेको विकल्प मात्र नभई आफ्नै देशमा पनि उचित रोजगार र अवसरहरूको सिर्जना गर्न मद्दत पुर्याउँछ। सरकार र कूटनीतिक निकायले युवाहरूका समस्याहरूको समाधान गर्न नीति र कानूनी संरचना बनाउनु अत्यन्त आवश्यक छ। युवा वर्गको भविष्य सुरक्षित बनाउनका लागि नेपालले सशक्त र प्रभावकारी कदम चाल्न आवश्यक छ।
