आफू जन्मेको, उभिएको भूगोलको रक्षा गर्न नसक्नेहरू लोकतन्त्रको गुड्डी हाँक्छन् । १८ वर्षमा आफ्नो, पार्टीको नैतिकता, नीति र सिद्धान्तको रक्षा गर्न नसक्नेहरू लोकतन्त्रको फुइँकी लाउँछन् । जनतालाई दिएको र देखाएको बचन र जिम्मेवारी निर्वाह गर्न नसक्नेहरू लोकतन्त्र लोकतन्त्र भनेर सुगा रटान दिन्छन् । लोकतन्त्र भनेको विधिको शासन हो, लोकलज्जाको सीमामा बस्नुपर्छ, सुशासनका सबै नियमहरू मान्नुपर्छ भन्ने थाहा पाएर पनि उल्लंघन गर्नेहरू लोकतन्त्रको पाठ सिकाउँछन् ।
    काशी काश्मीर अजब नेपाल भनेको यही हो । यही चलिरहेछ ।
    शिवरात्रिमा पशुपतिमा जे जे तमासा देखिन्छ, लोकतन्त्र त्योभन्दा भिन्न छैन । जो वरत्र परत्र सधार्न भक्तिभाव देखाउँछन्, तिनीहरूको अलग छन् । जो अवसरको खोजी र स्वार्थको पूर्ति गर्न गएका हुन्छन्, तिनीहरू जात्रे हुन् र लोकतन्त्रमा यस्तै जात्रा चलिरहेको छ । लोकतन्त्रमा नागाबाबाजस्तो नाङ्गो राजनीति चलिरहेछ । नागाबाबा पनि आफ्नो बशमा बस्छन् । लोकतन्त्रका नेताहरू आफ्नो बशमा छैनन् । अरूले चलाउँछन्, अरूले नचाउँछन् । लोकतन्त्रका नागाबाबाहरू अर्काकै ताल र चालमा नाच्छन् ।
    लोकतन्त्र खाईसार कि लाइसार, मरेपछि लम्पसार भन्ने उखानभन्दा पनि अघि बढ्यो । राजनीति नामका नेताहरू खानकै लागि जन्मेका खन्चुवाजस्ता भए । यिनलाई वर्तमान र भावि पुस्ताले के भन्लान् भन्ने अलिकति पनि चिन्ता छैन । खतिको बेला मति आउँदैन भन्ने उखान छ हाम्रो समाजमा लोकतन्त्रवादी नेताहरूले देश र जनतालाई त्यही अवसरवादी नीयतिको भुङ्ग्रोमा होमिदिए । नेपाली राष्ट्रवाद, सुशासन, विधिको शासन र समृद्धि जुवाडेको थर्की बन्यो, राजनीति नेताहरूका लागि राणाकालको दीव्यदेवको चारै ठाडा, चौका हुन पुगेको छ ।     बरू राणाहरूले अंग्रेजलाई रिझाएर १८५७ मा नयाँ मुलुक फिर्ता लिएका थिए । सन १९५० मा मोहनशमशेरले भारतसँग सन्धि गरेर प्रतिगामी पाइला के चाले आजसम्म नेपाल त्यो दलदलबाट उम्कन सकेको छैन । १९५० मै भारतसँग सन्धि गर्ने सिक्किमले त राष्ट्र नै गुमायो । त्यसअघि नै १९४९ मा भारतसँग सन्धि गरेर परराष्ट्र र सुरक्षानीतिमा पराधीन बनेको भुटान आज नेपालभन्दा आर्थिक र कूटनीतिक पक्षमा दह्रिलो छ । एउटा चुङ्खा आयोजनाले भुटानीको कायापलट नै गरिदिएको छ ।
    राजनीतिको प्राथमिकता राष्ट्र भएको भए ब्राजिलपछिको जलस्रोतको धनी नेपालमा दशवटा चुङ्खा योजना बनिसकेको हुनेथियो । देशमा राजनीतिक इच्छाशक्ति सधैं खट्कियो । एउटा मेलम्चीका लागि ३२ वर्ष खर्चियौं, ६२ अर्वभन्दा बढी भ्रष्टाचार भइसकेको छ । तैपनि मेलम्चीको पानी राजनीतिले पिउन पाइन्छ भन्ने प्रत्याभूति दिन सकेन । हरेक दिनजसो राजधानीका सडकमा मेलम्चीको पाइप फुटेर दिउँसै भेलबाढी बग्ने गरेको छ । यो भेलबाढी होइन, भ्रष्टाचार बाढी हो । यो भन्दा नाङ्गो शासन के हुनसक्छ ? देशको प्राथमिकताको योजनाको यो हाल छ, विकास आयोजना भनेका चाल्नो हुन्, चाल्नोबाट चुहिनेबाहेक अरू के नै हुन्छ र ? नेताहरूले समृद्धशाली कस्तुरीजस्तो देशलाई सुनको थालमा माँगेर बाँच्ने पुङमाङे बनाइदिए ।
यथार्थ यही हो ।पुङमाङे नेता भएको देशमा केको शान्ति, केको समृद्धि, के को सुशासन, विधि र सुखको कुरा ? राजनीतिमा राजनेता नभएकाले नै नाइजेरिया बनेको हो नेपाल । नेपालमा राजनीति भनेको चुनाव हो, चुनाव जित्नुमात्र हो । चुनाव जितेर मनलाग्दी शासन, प्रशासनमा रजगज गर्नु लोकतन्त्र हो भन्ने भ्रम छरपस्ट भएको छ ।     नागरिकलाई कम्बल ओढाएर बाँकी दुनियासँग अलग राख्ने उत्तरकोरिया अमेरिकासँग आमनेसामने कुरा गर्ने हैसियतमा पुगिसक्यो । उत्तरकोरियामा लोकतन्त्र छैन तर राष्ट्रतन्त्र मजबुत छ । मजबुत राष्ट्रतन्त्रमा लोकले चाहेको कुनै पनि तन्त्र कुनै पनि बेला स्थापित गर्न सकिन्छ । स्वाभिमानको अभिमानले देश उठाउँछ । हामीसँग लोकतन्त्र छ, स्वाभिमान मैनबत्ती पग्लिएजसरी दिनदिनै पग्लिदै गएको छ । स्वाभिमान नभएकाले नै देश भ्रष्टाचारतन्त्र बन्न पुगेको हो । लथालिङ्ग भएको हो ।
    समाजमा अहिले पनि चर्चा गरिन्छ, तत्कालीन राणाकालमा चारखालमा जूवा फुक्थ्यो । राणाका तर्फबाट दीव्यदेव कौडा हान्थे । दीव्यदेवको चमत्कारिक कौडा सकुनीको भन्दा खतरनाक हुन्थ्यो । दीव्यदेव कहिले हार्दैनथे । हार्न थाले भने कौडा हान्नासाथ राणाहरूले मार्रा भनेर जीउ र टाउकाले छोप्थे र जनताको पैसा सोहोर्थे । लोकतन्त्र ठूला दल र धेरै नेताका लागि दीव्यदेवको कौडा बनेको छ । हरेक पार्टीका अरिंगालहरू देशव्यापी भ्रष्टाचार गरिरहेका छन् । जनताको रगत पसिना सोहोरिरहेका छन् । जनताको थाप्लोमा हात छ, मुहार उदासिन छ, सुस्केरामा छ ।
    राणाकालमा जुवा फुक्नु र लोकतन्त्रमा भ्रष्टाचार फुक्नु बराबर भएको छ । यिनलाई न कानुनले, न राज्यसञ्जालले, कसैले पनि छुन सक्दैन । त्यसैले त भ्रष्टाचारी र अपराधीहरू देशका शासकभन्दा बलिया देखिएका छन् । राजनीतिमा अपराधिकरण भएपछि हुने जंगलराज नै हो । नेपाली नेताहरू विदेशीका तोक आदेशमा चल्ने विश्वासिला खरदार बनेका छन् । परिवर्तन भयो भनेर मूलाजत्रो नाक फुलाएर के गर्ने ? लोकतन्त्र आयो भनेर धक्कु लगाएर के गर्ने ? कुन दिन नेपालको दण्डहीनता जेनेभाको मुद्दा बन्नसक्ने खतरा बढेको छ । सोझा जनतालाई झुक्याएर त्रिदेव– ब्रम्हा, विष्णु, महेश्वर हामी नै ह्वौ भनेर गुड्डी हाँक्नेहरू नेताहरूको जनताको सेवक हुनुपर्ने हो, विदेशी मालिकका भरिया पो बनिरहेका छन् । आफू आफूमै सत्ता, शक्ति र लूटको प्रतिस्पर्धा गरिरहेका छन् । जनजिविका उनीहरूको एजेण्डा नै छैन ।
    विधि र लोकतन्त्र अगाडि छ, राजनीति पछाडि हेर्छ । लाटोकोसेरो अँध्यारोमा देख्छ, हाम्रो राजनीति उज्यालोलाई अँध्यारो पार्छ । छातीमा देश र नेपाली भेष भएको भए, मुखमा लोकतन्त्र र व्यवहारमा शक्तिको भोकतन्त्र नदेखाएको भए, भाषणमा क्रान्तिकारिता र कृयाकलापमा दासता प्रदर्शन नगरेको भए, नेताहरू दक्षप्रजापतिको बोको टाउकेजस्तो बन्ने थिएनन् । जनताले श्रीखण्ड भनेर टीका लगाए, नेताहरूले जनता, जनमत, जनबल र जनअपेक्षालाई कुल्चिए । चम्कने बस्तु सबै हीरा हुँदैनन् भनेको सही साबित भएको छ । लोकतन्त्र नाममा सिमित हुनपुग्यो ।
    प्रजातन्त्रका नायक अब्राहम लिंकनले भनेका थिए– कुशल शासक भविष्यको चिन्ता गर्छन् राजनीतिज्ञ आगामी चुनावको मात्र चिन्ता गर्छन् । हाम्रो राजनीति र नेता राजनीतिमात्र गरिरहेका छन् । यिनलाई भविष्यको चिन्ता छैन । जसरी पनि लुट्न पाए भविष्य उज्यालो हुन्छ भन्ने भ्रममा बाँचेका छन् । गणतान्त्रिक लोकतन्त्र आएपछि देशले कोल्टे फेर्ने जनआशा असफल हुनुको कारण यही हो ।
    लोकतन्त्रको विश्वसनीयता सत्तलसिंह महाराजको कथा बनिसक्यो । लोकतन्त्रले देश बेच्यो कि बेचेन भन्ने यक्ष प्रश्न खडा छ । नासिर र नासूरमा अन्तर नदेख्ने अझै भ्रमको सदबिज छर्दैछन् । जनताले थाहा पाइसकेका छन्– वीरका सन्तान नेताहरू खाँटी भूमिपुत्रसम्म बन्न सकेनन् । नेपाली मारेर आफू धनाध्ये हुने, शक्तिशाली बन्ने र विदेशी पोस्ने यिनको नीति रह्यो । यही नीति लिने नेताहरू नेपालका सराप हुन् ।
    राजनीति जिवन्त हुनुपर्ने हो, बर्तमानमा मूर्दा राजनीति छ ।
    राष्ट्र भनेको जनता हुन् । नेता होइनन् । राष्ट्र र राजनीति मै हुँ भन्छन् यिनीहरू । यी देश होइनन् देशका दशा हुन्, सराप हुन् । दलीय स्वार्थभन्दा माथि उठ्न नसक्नेहरू सपनामा छन् । यिनीहरूको अनुहारमा छर्लङ्गै देखिन्छ– गणतान्त्रिक लोकतन्त्रको भ्रष्टाचारी क्यान्सर लागेको ख्याउटे र मरञ्च्याँसे चरित्र । मृत्युनिकट पुगिसकेको यो चरित्रले हाँकेको लोकतन्त्रले न स्वर्गको सुख दिन्छ, वर्तमानलाई नै सुख दिनसक्छ ।     अमेरिका नेपालभन्दा कान्छो हो, विश्वशक्ति बनेको छ । जेठो नेपाल, कहिल्यै उपनिवेश नबनेको नेपाल भिखारीबाट माथि उठ्न सकेको छैन । नेपालभन्दा धेरै पछिमात्र खुलापनको बाटोमा हिंडेको स्वीट्जरलैण्ड कहाँ पुग्यो ? चमत्कारको प्रतिक्षालय भेट्न नेपाल बामे सर्दैछ । बामे सर्दासर्दै समाप्त नहोस् ।
    लिम्पियाधुरा, लिपुलेक, कालापानी क्वाप्प खाइसकेको भारत नेपाली सीमामा गाउँ बसाल्न, बाँध बाँध्न र राजमार्ग निर्माण गरेर कैलाश मानसरोवर धार्मिक यात्रा सुरू गराइसक्यो । भारतलाई चीनले साथ दियो, नेपालको सम्मान गर्ने चीनले नेपालको अपमान गर्दा पनि कोही बोलेको छैन । सीमाबारे एउटै बुद्धिनारायण श्रेष्ठ, बिधिबारे भीमार्जुन आचार्य, संविधानबारे गणेशराज शर्मा, नागरिकताबारे बालकृष्ण न्यौपाने, मानवाधिकारबारे गौरी प्रधान, सुशासनबारे उमेश मैनालीको प्रश्नको जवाफ दिने क्षमता राज्यसञ्चालकहरू सँग देखिन्न । आन्दोलन र जनयुद्ध उचाल्न सक्ने हातले भ्रष्टाचार उचाले, देश उचालेनन् भन्ने प्रमाण हो यो । राजतन्त्रको अन्त्यपछि ‘जुबिलियन’ हुनुपर्ने शक्तिहरू निचोरेको कागती अनुहारमा देखिन्छन् । 
    भएको राजा फालेर हजारौं महाराजा बनाउनुको मूल्य नेपाल र नेपालीले चुकाइरहेका छन् । विनोवाभावेले जो उपकार गर्नेलाई नीच मान्दछ, त्योभन्दा नीच अर्को कोही हुँदैन भनेको नेपालमा साबित हुनपुग्यो । जनता सोझा भएकाले भ्रष्ट नेताले हेपेका हुन् । जनता अव सालिक बन्नुहुन्न । बुझकीहरू भन्छन्– जनता जुन स्तरका छन्, तिनले त्यही स्तरको नेता पाउनेछन् । नेपाली जनता सोझा भएकाले नेताहरू राजनीतिलाई व्यवसाय बनाउन सकेका हुन् । जनता सचेत छन्, बुझ्छन् तर प्रतिवाद गर्दैनन् । यसकारण पनि जनतामाथि राजनीतिले अत्याचार दिनदिनै बढाउँदै लगेको छ ।
    १८ वर्षदेखि लोकतन्त्रमा जुवा फुकेको छ । राणाका तर्फबाट दीव्यदेवले कौडा हानेझैं दलका नेता र कार्यकर्ता भ्रष्टाचार गरिरहेका छन् र भ्रष्टाचार सदाचार बन्दै गएको छ । जनताले सहदा सहदा अब अतिसार भइसक्यो ।
    जनता जागेका छन्, बिद्रोहमा छन् । जनविद्रोहले यो भ्रष्टाचारी शासनलाई किनारा लगाउने आक्रोश देखिदैछ । बोकाको टाउको देखाएर बाख्राको मासु बेच्नेहरूको सातो गएको छ ।     जनता अन्तिम निर्णायक हुन्, जनताले निर्णय दिने तरखरमा छन् ।