# प्रेम सागर पाैडेल- - - - - - 

 विश्व शक्ति सन्तुलन परिवर्तन भइरहेको छ, जहाँ चीन र रुस अन्तर्राष्ट्रिय राजनीति, व्यापार, र सुरक्षा पुनःसंरचना गर्ने प्रमुख खेलाडीका रूपमा उदाएका छन्। तिनीहरूको रणनीतिक धैर्यता, आर्थिक सहनशीलता, र सैन्य शक्तिले तिनीहरूलाई पश्चिमी प्रभुत्वको सामना गर्ने हैसियतमा पुर्‍याएको छ। लामो समयदेखि वैश्विक प्रभाव जमाएका संयुक्त राज्य अमेरिका (अमेरिका) र तिनका साझेदारहरू अहिले आफ्ना प्रभुत्व कायम राख्न चुनौतीहरू सामना गरिरहेका छन्।

यहाँ चीन र रुसले कूटनीति, सैन्य रणनीति, र आर्थिक विकासका माध्यमबाट कसरी प्रभाव जमाइरहेका छन् भन्ने कुरा ठोस उदाहरण र प्रमाणहरूको आधारमा विश्लेषण गरिएकाे छ।। पश्चिमी देशहरू प्रायः द्रुतगतिको मिडिया प्रचार र अल्पकालीन राजनीतिक फाइदाहरू खोज्ने प्रवृत्तिमा केन्द्रित हुन्छन्। विशेष गरी ट्रम्पको जस्तो नेतृत्वमा रहेको अमेरिकाले तत्काल राजनीतिक प्रभाव पार्न द्रुत बयानबाजी गर्ने गर्छ, जसले विरोधीहरूलाई छिटो प्रतिक्रिया दिन बाध्य पार्छ। तर, चीन र रुसले "रणनीतिक धैर्यता" को सिद्धान्तमा महारथ हासिल गरिसकेका छन्। 

चीन र रसियाले मिडियामा बहसमा लाग्नेभन्दा स्थलगत वास्तविकतामा केन्द्रित भएर आफ्ना गतिविधिहरूलाई महत्त्व दिन्छन्। युक्रेन युद्ध यसको उत्कृष्ट उदाहरण हो। पश्चिमी मिडियाले युक्रेनले सफलता हासिल गरिरहेको छ भनेर चित्रण गर्छ, तर यथार्थमा रुसी सेनाले प्रमुख रणनीतिक क्षेत्रहरू आफ्नो नियन्त्रणमा ल्याउँदैछ। अमेरिका र नेटोले युक्रेनलाई अर्बौं डलर सहयोग पठाए पनि, यसको प्रतिफल न्यून देखिएको छ। रुसको क्रमिक तर स्थिर सैन्य अग्रसरता युद्धभूमिलाई पुनःपरिभाषित गरिरहेको छ। पश्चिमी दावीहरू विपरीत, युक्रेनी सेनाले गम्भीर क्षति व्यहोर्नु परेको छ। कतिपय रिपोर्टहरूले कुर्स्क र पोक्रोवस्क क्षेत्रमा युक्रेनी सेनाका पूरै बटालियनहरू ध्वस्त भएको देखाएका छन्। चीनले अर्थतन्त्रमार्फत आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्ने भिन्न रणनीति अपनाएको छ। बेल्ट एन्ड रोड इनिसिएटिभ (BRI) जस्ता परियोजनाहरू र व्यापार साझेदारीमार्फत चीनले पश्चिमी वित्तीय संस्थाहरूको प्रभुत्व घटाउँदैछ।

 अफ्रिकामा, चीनले सडक, रेलमार्ग, र पूर्वाधार परियोजनाहरू निर्माण गरी आफ्नो आर्थिक सम्बन्ध सुदृढ बनाउँदैछ, जसले पश्चिमी प्रभावलाई ओझेलमा पार्दैछ। एशियामा, चीनले शान्ति वार्ता तथा क्षेत्रीय व्यापार सम्झौताहरू (जस्तै RCEP - Regional Comprehensive Economic Partnership) स्थापना गरेर प्रभाव बढाइरहेको छ। डि-डलराइजेशन (De-dollarization) आन्दोलन तीव्र गतिमा अघि बढ्दैछ। चीन र रुसले युआन र रूबलमा व्यापार गर्न थालेका छन्, जसले अमेरिकी डलरमा निर्भरता घटाइरहेको छ। यो कदमले वैश्विक वित्तीय शक्ति सन्तुलनलाई प्रभावित गर्ने सम्भावना बढाएको छ। चीन र रूस सशक्त भइरहँदा, अमेरिका र युरोप संकटमा पर्दै गएका छन्। युक्रेन युद्धमा पश्चिमी स्रोत साधनको ठूलो क्षय भएको छ। अमेरिका $113 अर्ब डलर भन्दा बढी खर्च गरिसकेको छ, तर युद्धको नतिजा अनिश्चित छ। रुसी ग्यासको आपूर्ति कटौतीपछि, युरोपले ऊर्जा संकट र महँगी झेल्नुपरेको छ। जर्मनी जस्ता देशहरू आर्थिक मन्दीको चपेटामा परिरहेका छन्। EU (युरोपेली संघ) र NATO (उत्तर एट्लान्टिक सैन्य गठबन्धन) भित्र युक्रेनलाई सहयोग निरन्तर दिने कि नदिने भन्ने विषयमा मतभेद देखिएको छ। यता, युरोपेली नागरिकहरू मुद्रास्फीति (inflation) र उर्जाको उच्च लागतका कारण सरकारलाई युक्रेनलाई आर्थिक सहायता दिन रोक्न दवाव दिन थालेका छन्।

 चीन र रूसले आफ्नो सहकार्यलाई विभिन्न क्षेत्रमा तीव्र रूपमा विस्तार गरिरहेका छन्। प्रशान्त महासागर र आर्कटिक क्षेत्रमा संयुक्त सैन्य अभ्यासहरू गर्दैछन्। रूसले चीनतर्फ आफ्नो व्यापार मोडेको छ, द्विपक्षीय व्यापार $200 अर्ब डलर नाघिसकेको छ। BRICS र SCO (Shanghai Cooperation Organization) जस्ता संगठनहरूमा अग्रणी भूमिका खेल्दै, चीन-रुस पश्चिमी संस्थाहरूको विकल्प सिर्जना गर्दैछन्। कडा प्रतिबन्धहरूका बाबजुद, रूसको अर्थतन्त्र स्थिर छ, 2023 मा 3.5% GDP वृद्धि भएको छ। चीनले रूसलाई व्यापारिक वैकल्पिक मार्गहरू र वित्तीय प्रणालीहरू मार्फत प्रतिबन्धहरू चिर्न मद्दत गरिरहेको छ। चीन र रूसलाई अलग्याउने पश्चिमी प्रयासहरू उल्टै असफल हुँदै गएका छन्। यसको सट्टा, यी दुई राष्ट्रहरूबीचको साझेदारी अझ मजबुत बन्दैछ, जसले नयाँ बहुध्रुवीय विश्व व्यवस्था (Multipolar World Order) निर्माण गरिरहेको छ। अमेरिका र उसका साझेदारहरू छोटो समयका राजनीतिक प्रचारमा केन्द्रित भइरहँदा, चीन र रूस दिर्घकालीन रणनीति अपनाइरहेका छन्। जसको परिणामस्वरूप, वैश्विक शक्ति सन्तुलन क्रमशः तिनीहरूकै पक्षमा ढल्किरहेको छ। पश्चिमले चीन र रूसलाई रोक्न सक्छ कि सक्दैन भन्ने होइन, बरु के उसले नयाँ यथार्थलाई स्वीकार्न सक्छ? आजको विश्वमा शक्ति अब वाशिङ्टन वा ब्रसेल्समा मात्र केन्द्रित छैन, बरु चीन र रूसले नेतृत्व गरिरहेको बहुध्रुवीय व्यवस्थामा रूपान्तरण भइरहेको छ।