प्रेम सागर पाैडेल

हालै अमेरिकाले १०४ जना भारतीय नागरिकलाई डिपोर्ट गरेको छ। अमेरिकी सेनाको विमानबाट भारत फर्काइएका ती नागरिकहरूमध्ये अधिकांश पुरुष, केही महिला, र १३ जना बालबालिका थिए। डिपोर्ट प्रक्रियाका क्रममा उनीहरूलाई हतकडी र खुट्टामा सिक्री लगाइएको थियो, जसले भारतमा संसददेखि अन्तर्राष्ट्रिय समुदायसम्म विरोध निम्त्याएको छ।

अमेरिकाको यस्तो व्यवहारले भारतको गरिमामा आँच पुर्याउनुका साथै दक्षिण एसियामा अमेरिकी प्रभाव घट्न सक्ने संकेत गर्छ। भारतले आफ्नो विश्वव्यापी छवि, कूटनीतिक शक्ति, र आप्रवासी भारतीय नागरिकहरूको हकको रक्षाका लागि यस घटनालाई गम्भीर रूपमा लिनुपर्ने देखिन्छ।

अमेरिका-भारत सम्बन्धमा प्रभाव: विश्वासको संकट

अमेरिकी दोहोरो नीति र विश्वासको संकट: अमेरिका आफूलाई लोकतन्त्र, मानवअधिकार र समानताको पक्षधर भनेर प्रस्तुत गर्छ, तर भारतीय नागरिकहरूमाथि अमानवीय व्यवहार गर्दै हतकडी र सिक्री लगाएर डिपोर्ट गर्नु उसको दोहोरो नीति दर्शाउँछ।

अमेरिकाले रणनीतिक साझेदारका रूपमा भारतलाई महत्व दिएको देखिए पनि व्यवहारमा भारतीय नागरिकहरूमाथि गरिने अमानवीय व्यवहारले भारतीय जनमानसमा नकारात्मक प्रभाव पार्न सक्छ।

भारतको धारणा र कूटनीतिक शक्ति

भारत विश्वको पाँचौं ठूलो अर्थतन्त्र हो, जसले अमेरिका जस्ता महाशक्तिसँग समान हैसियतमा कूटनीति गर्न सक्ने सामर्थ्य राख्छ।

यदि भारतले यस घटनालाई हल्का रूपमा लिन्छ भने, अमेरिकी प्रशासनले भारतीय नागरिकहरूको सम्मानका बारेमा बेवास्ता गर्न सक्छ। त्यसैले भारतले अमेरिकासँग कडा वार्ता गर्दै आफ्ना नागरिकहरूको हक सुरक्षित गर्नुपर्ने देखिन्छ।

क्षेत्रीय स्थिरतामा प्रभाव: चीन-भारत समीकरण र दक्षिण एसियामा शक्ति सन्तुलनमा यस्ता घटनाले प्रभाव पार्नसक्छ। दक्षिण एसियामा अमेरिकाले कतिपय विषय र क्षेत्रमा भारतलाई उपयोग गर्दै अाफ्नाे प्रभाव बिस्तार गरिरहेकाु छ। यसक्षेत्रमा अाफ्नाे सैन्य उपस्थिति बलियो बनाउन घुमाउरो बाटोबाट भारतलाई प्रयोग गरिरहेको छ। चाहे त्यो ईण्डाे-प्यासिफिक रणनीति हाेस वा चीनका विरुद्धको माेर्चाबन्दी।

भारत र चीनबीच असमझदारी बढाएर अमेरिकाले लाभ उठाउने खेल खेलिरहेको छ। यस्तो अवस्थामा चीनले अाफ्नाे भूमिका सक्रिय र परिवर्तन गरेर क्षेत्रीय स्थिरताका पक्षमा ठाेस कदम चाल्नुपर्छ। यदि अमेरिका-भारत सम्बन्ध चिसिन्छ भने चीनले भारतसँग सम्बन्ध सुधार्ने प्रयास गर्नुपर्छ।

चीनले हालै ब्रिक्स, एससीओ (Shanghai Cooperation Organization) जस्ता क्षेत्रीय संगठनहरूमा भारतलाई नजिक ल्याउन खोजिरहेको देखिन्छ। जाे अत्यन्तै सकारात्मक छ।

दक्षिण एसियामा अमेरिकी प्रभाव कमजोर हुने संकेत

नेपाल, बंगलादेश, श्रीलंका, पाकिस्तान जस्ता देशहरूमा अमेरिकी आप्रवासन नीतिप्रति चासो बढ्दाे छ। यदि अमेरिका दक्षिण एसियाका नागरिकहरूमाथि कठोर नीतिहरू अपनाउँदै जान्छ भने, यी देशहरूले पनि अमेरिकासँगकाे सम्बन्धको पुनर्मूल्यांकन गर्नेतर्फ साेच्नुपर्छ।

भारतीय घरेलु राजनीतिमा प्रभाव: सरकारमाथि दबाब

मोदी सरकारको प्रतिक्रियाकाे परीक्षण: विपक्षी दलहरूले भारतीय नागरिकहरूको सुरक्षाका लागि सरकारलाई पर्याप्त कूटनीतिक पहल नगरेको आरोप लगाएका छन्। यदि मोदी सरकारले अमेरिकासँग कडा वार्ता गर्दै भारतीय नागरिकहरूको सम्मान पुनःस्थापित गर्न सकेन भने, यसको असर आगामी चुनावहरूमा पर्न सक्छ।

राष्ट्रवाद र भारतीय जनताको भावना: भारतीय जनताले राष्ट्रवादी भावना राख्ने भएकाले अमेरिकाले देखाएको कठोर व्यवहारलाई अपमानका रूपमा लिएको छ। यदि भारतले यो मुद्दालाई बलियो रूपमा उठायो भने, अमेरिकासँगको सम्बन्ध नयाँ किसिमले पुनः परिभाषित हुन सक्छ।

मानवअधिकार र अन्तर्राष्ट्रिय कानुनी दृष्टिकोण: संयुक्त राष्ट्रसंघको मानवीय अधिकार उल्लङ्घनको मापदण्ड सम्बन्धमा छानबिन हुन अावश्यक देखिन्छ। शरणार्थी अधिकारसम्बन्धी संयुक्त राष्ट्रसंघीय कानुन अनुसार डिपोर्ट गरिने नागरिकहरूमाथि उचित व्यवहार हुनुपर्छ। हतकडी र सिक्री लगाएर गरिने डिपोर्ट प्रकृया अमानवीय भएको भन्दै विभिन्न मानवअधिकारवादी संस्थाहरूले विरोध गरिरहेका छन्।

भारतको अन्तर्राष्ट्रिय स्तरमा कूटनीतिक पहल: भारतले यस घटनालाई संयुक्त राष्ट्रसंघ वा अन्य अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा उठाएर अमेरिकी नीतिको आलोचना गर्न सक्छ। अमेरिका भारतलाई महत्त्वपूर्ण साझेदार मान्छ भने, उसले डिपोर्ट प्रक्रियामा पुनरावलोकन गर्नुपर्ने हुन्छ।

निष्कर्ष: भारतको आगामी कूटनीतिक रणनीति के हुनुपर्छ?

१. अमेरिकासँग उच्च-स्तरीय वार्ता

भारतले तत्काल अमेरिकासँग वार्ता गर्दै डिपोर्ट प्रक्रियालाई थप सम्मानजनक बनाउन पहल गर्नुपर्छ।

२. अन्तर्राष्ट्रिय मंचमा मुद्दा उठाउने तयारी

यदि अमेरिका आफ्नो कठोर नीति परिवर्तन गर्न तयार हुँदैन भने, भारतले यो विषयलाई संयुक्त राष्ट्रसंघ वा अन्य अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चहरूमा उठाउन सक्छ।

३. क्षेत्रीय स्थिरताको निम्ति कूटनीतिक सम्बन्ध पुनः मूल्यांकन

भारतले अमेरिका बाहेक अन्य विश्वशक्ति (जस्तै, रूस, चीन, युरोपेली संघ) सँग आपसी सहकार्य बढाएर अमेरिकी निर्भरता कम गर्न सक्छ।

४. भारतीय आप्रवासीहरूको अधिकार संरक्षणका लागि नयाँ रणनीति

भारतले प्रवासी नागरिकहरूको सुरक्षाका लागि विशेष कूटनीतिक कार्यक्रम ल्याउन सक्छ, जसले अन्य देशहरूमा रहेका भारतीयहरूको हित संरक्षण गर्न सक्छ।

भारतीय सम्मानको रक्षा अनिवार्य छ

यो घटना केवल १०४ जना भारतीय नागरिकको डिपोर्ट मात्रै होइन, भारतको सम्मान, गरिमा, र कूटनीतिक सामर्थ्यको परीक्षा पनि हो। यदि भारतले आफ्नो नागरिकहरूको अधिकारको रक्षा गर्न सकेन भने, अमेरिकाले भविष्यमा अझ कठोर नीति अपनाउन सक्छ।

भारतले यस घटनालाई क्षेत्रीय स्थिरताको सन्दर्भमा हेरेर कूटनीतिक रूपमा सही निर्णय लिनुपर्छ। अमेरिकासँग सहकार्य आवश्यक छ, तर त्यो भारतीय नागरिकहरूको सम्मानको मूल्यमा हुन सक्दैन।

with Danfe TV